Savaşla petrol fiyatları yükseliş trendine girdi. Fakat Türkiye’nin dünyadan ayrışan siyasetleri nedeniyle fırlayan kur yangına akaryakıt oldu. Günlük artırımların nerede duracağı belirli değilken hükümet tenkitlere ‘Bizden kaynaklı değil’ gerekçesiyle karşılık verdi. ‘Çözüm olsa hükümet kesinlikle müdahale ederdi’ telaffuzları de kamuoyuna yansırken vergiden düşüş sağlayan eşel mobilin uygulanması gerektiği belirtildi.
RAFİNERİ KÂR EDİYOR BAYİ KÂR EDİYOR VATANDAŞA YANSIMIYOR
Mevcut tabloya karşın uzmanlar pompada düşüşün mümkün olduğunu kaydetti. BOTAŞ eski Genel Müdürü Gökhan Yardım “Türkiye piyasa bazlı model izliyor. Petrol düşse de yansımıyor. Maliyet bazlı sisteme geçilirse fiyatlar iner” dedi. Güç Uzmanı Ali Arif Aktürk de Türkiye’nin Rusya’dan yaklaşık 35 dolar indirimli petrol aldığına işaret etti. “Bu sayı yansıtılırsa fiyatlar yüzde 10 geriye çekilebilir” dedi.
UCUZ PETROL POMPAYA YANSIRSA FİYAT DÜŞER
Artan petrol fiyatları ve yüksek kur depoları vurmaya devam ediyor. Son bir yılda neredeyse akaryakıta yüzde 300’e yakın artırım gelirken, Hükümet ‘ortaya çıkan fiyatlar rahatsız edici. Dünya etkileniyor yalnızca bekleyeceğiz’ açıklamasını yaptı. Uzmanlar yüzde 10 daha ucuza akaryakıt satabilmenin formülünü sundu. Güç Uzmanı Aktürk “Rusya’dan ucuza alınan petrolün direkt pompaya yansıması fiyatları düşürür” yorumunda bulundu.
Dünyada başlayan güç krizi pandemi tesiriyle doruğa ulaştı. Buna bir de Rusya ve Ukrayna savaşı eklenince petrol piyasası alt üst oldu. Pandemi devrinde düşen tüketim arzı petrol fiyatlarını taban düzeye çekerken, dünya genelinde kapanan birçok rafineri sonrasında talep yükselince fiyatlar da tırmanmaya başladı. Türkiye’de bu karmaşadan etkilenen ülkelerin başında geliyor. İthal yük bir pazara sahip olan ülke artan kur çarpanıyla bundan en olumsuz etkilenenlerin başında geliyor. Yaklaşık son 1 yılda akaryakıta yüzde 250 motorine ise neredeyse yüzde 270 artırım geldi. Bunda en büyük tesir yüksek petrol fiyatlarından kaynaklı. İthal tarafı güç olduğu için iktisat idaresinin berbat siyaseti da kuru etkileyince ortaya bu tablo çıkıyor. Yüksek akaryakıt fiyatlarının tesirini iğneden ipliğe artırım olarak yansırken, Hükümet bunun için çok bir tahlilin olmadığını söylüyor. Hatta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, pompa fiyatlarında ortaya çıkan sayılar hakikaten rahatsız edici seviyededir. Petrol tüketiminin çok büyük kısmını ithalat ile karşılayan bir ülke olarak hem ham petrol fiyatlarındaki yükselişten hem de kurdaki artıştan anında etkileniyoruz. Dünyanın yaşadığı bu meşakkatin geçmesini sabırla bekleyeceğiz” tabirlerini kullanmıştı. Ancak akaryakıtta ucuzluk için aslında yüzde 10’luk bir hisse var. Rusya’nın savaş devrinde ucuz petrol sattığı tezlerini doğrulayan uzmanlar, Türkiye’nin de buradan petrol ithalatı yaptığını söyledi. Karar’a konuşan güç uzmanı Ali Arif Aktürk, 2005 prestijiyle petrol fiyatlarının kanuna nazaran, en yakın likit pazara endekslendiğini hatırlattı. Aktürk “Bu da İtalya’daki Cenova ve Fransa’daki fiyatlara bağlı. Sistem 7 gün geriden işliyor. Tüm dünyada rafinerilerin marjı çok arttı. Zira eser çok az. Bunun marjı da çabucak hemen 60 dolar bu rafinerilerin cebine kalıyor. Bizde Star ve TÜPRAŞ ham petrol ithal ediyorlar. Tıpkı vakitte eser de ihraç ediyorlar. Eser ithal edenler de Cenova’ya nazaran fiyatlanıyor. Eseri ne kadar ucuz alırlarsa o kadar kâr marjı artıyor. Buna artık EPDK’nın el atması gerekiyor. Düz bir hesap yaparsak Brent petrol yaklaşık 35 dolar indirimli alınıyor. Yani ortalama 78-80 dolar düzeylerinde bir varil fiyatı var. Buna rafineri sürecini de yüzde 12 olarak eklersek, bu haliyle bile depolarda ortalama yüzde 10’luk bir fiyat düşüşü gerçekleşir” dedi.
2005 PRESTİJİYLE ÖZGÜR FİYATA GEÇİLDİ
Türkiye’de artan akaryakıtın nasıl fiyatlandığını da paylaşan Ali Arif Aktürk “Benzin ve motorin eser fiyatı ile dolar kurunun çarpılması sonucu elde edilen fiyat litreye dönüştürülüyor. ÖTV ve EPDK hissesi ek edildikten sonra KDV de eklenerek vergili rafineri çıkış fiyatı bulunuyor. Vergili rafineri çıkış fiyatının üzerine dağıtıcı marjı ve yüzde 18 KDV eklenerek akaryakıt dağıtım fiyatı elde ediliyor. Akaryakıt dağıtım fiyatının üzerine bayi marjı ve yüzde 18 KDV eklenerek akaryakıt bayi fiyatına ulaşılıyor” dedi. Aktürk konuşmasını şöyle sürdürdü: “2005 tarihi prestiji ile Özgür Fiyatlandırma Sistemi’ne geçildi. Bu sistem ile daldaki akaryakıt dağıtım şirketleri, farklı fiyat siyasetlerine nazaran depo satış fiyatını belirlemekte özgür olduğu üzere, bayiler de dağıtım şirketleri tarafından kendilerine tavsiye edilen tavan pompa satış fiyatlarını uygulamakta yahut bulundukları bölgenin rekabet şartlarına nazaran kendi pompa satış fiyatlarını uygulamakta özgürler. Lakin fiili durum bundan çok farklı. Maalesef rekabetin tesisinden sorumlu kurumlar da bununla ilgili bir aksiyona geçmez.”
SADECE RAFİNERİ DEĞİL BAYİ DE KAZANIYOR
Kar marjının arttığını anlatan Ali Arif Aktürk, burada tek kazananın rafineri olmadığını da söyledi. Aktürk “Rafineri petrolü ucuza alıyor lakin akaryakıt satış şirketleri de eser ithalatı yapabiliyor. Bu yüzden farklı borsalardan alınan akaryakıt ve motorin üzere eserler, biz de İtalya ve Fransa üzere ülkelerden fiyatladığı için kar marjları epey yüksek kalabiliyor. Şayet alınan fiyattan gelirse daha düşük pompa fiyatı mümkün” dedi.
‘EKSİK BÜYÜK ÇOK SÜRATLİ ARTIŞ VAR’
Pandemiden sonrasında düşük verimli rafinerilerin kapandığını söyleyen güç uzmanı Ali Arif Aktürk, dünya genelinde kimi rafinerilerin üretime son verdiğini paylaştı. Yaklaşık günlük 2 milyon varilin ortadan kalktığına değinen Aktürk “Pandemi sonrasında artan taleple birlikte rafineri sürece durumunda problemler başladı. Şu an 6 milyon tona yakın sorun var. Bu yüzden fiyatlar çok süratli artıyor. Ham petrol şu an 110 dolar düzeyinde lakin onun akaryakıt karşılı 145 motorin ise 245 dolar dolar seviyesinde” dedi.
‘YÖNETMELİĞİN BİR AN EVVEL DEĞİŞMESİ GEREKLİ’
Rus petrolünü ucuza alan ülkelerden birinin de Türkiye olduğunu söyleyen eski BOTAŞ Genel Müdürü Gökhan Yardım, indirimli fiyatla geldiği belirtilen petrolden vatandaşın neden istifade edemediğini sordu. Ucuza alım yapabilecek rafinerilerin TÜPRAŞ ve Azerbaycanlı petrol şirketi SOCAR’a ilişkin STAR Rafinerisi’nin alabileceğini belirten Yardım “Bunlar petrolden eseri üretirler. Ondan sonra da o eseri piyasaya verirler. Fazlasını da ihraç ederler varsa eğer” dedi. Yardım, şunları söyledi: “Dikkat edilirse bu fiyatlar Akdeniz Havzası’ndaki piyasa fiyatlarıdır. Biz tüketici olarak piyasadaki fiyatlara nazaran alıyoruz. Yani İtalya’daki, Fransa’daki pazara nazaran alıyoruz. Maliyet bazlı almıyoruz. Petrol fiyatları düşer lakin bu piyasadaki fiyatlar yüksekse biz o yüksek bedeli öderiz. Kârlar rafinerilerde kalır. Vatandaşa yansımaz. Hiç değilse belli bir müddet bu yönetmeliğin değiştirilmesi lazım. Türkiye’de petrol eserleri fiyatları; dizel olsun, mazot olsun, LPG olsun, maliyet bazlı belirlenmiyor, dünya piyasasındaki pazar bazlı belirleniyor. Bu da fiyatların daha yüksek olması demek oluyor.”
MECLİS’E ‘EPDK MÜDAHALE ETSİN’ TEKLİFİ
Demokrat Parti Genel Lideri Gültekin Uysal, TBMM’de basın toplantısı düzenledi. Uysal’ın konuşmasından satır başları şöyle: “Ekonomide, artırım altında enflasyonun hortlamasıyla bir arada geniş toplum kesitlerinin de hayatını boğduğunu, günlük hayatını idame ettiremez hale nasıl geldiğini görüyoruz. Bütün bu gerçekler ortadayken hala yanlışta ısrar eden bir siyasi akıl kendilerini eleştirenleri hainlikle, cahillikle ortamlarını sürdürüyorlar. Türkiye’de akaryakıt fiyatları çok süratli formda artmaktadır. Bu artış hem enflasyona çok önemli bir tesir yapmakta fakat bunun da ötesinde iktisada çok büyük bir kırılganlık getirmektedir. Akaryakıt fiyatlarının geldiği düzeyler artık ulusal güvenlik ve beka sorunu boyutuna ulaşmıştır. Son devirde Kazakistan üzere ülkelerde devamlılık demokratik teamüllere de ziyan verecek formda halk hareketlerine sebebiyet vermesi, bunun en dikkat edilmesi gereken örneğidir. Ülkemizde akaryakıt fiyatları Petrol Piyasası Kanunu’na nazaran en yakın erişilebilir. Dünya özgür piyasa şartlarına nazaran oluşmaktadır. Demokrat Parti olarak ülkemizin her kısmının ekonomik kriz ortamında eşit oranda ve adil fedakarlık yapması gerektiğine inanıyoruz. Bu nedenle TBMM’de gerekli tüzel düzenlemelerin acilen yapılıp EPDK’nın gerekli müdahalede bulunması için bir kanun teklifi vermiş bulunuyoruz.”
’35 DOLAR DAHA UCUZA ALINIYOR’
Enerji uzmanı Aydın Sezer ise “Rusya – Ukrayna savaşının sonuçlarından birisi de artan petrol ve doğal gaz fiyatları. Lakin, Türkiye, Rusya’dan dünya fiyatlarından 35 dolar daha ucuza yaptığı petrol ithalatına karşın neden iç piyasa fiyatlarını Platts European Market Scan da yayımlanan fiyatlar üzerinden belirleyerek daima artırım yapıyor. Üstelik fiyatlar artınca vergiler de artıyor. tıpkı şey petrol eserleri ithalatı için de geçerli” diye konuştu.
MOTORİN ARTIK 30 LİRA
10 Haziran’da 2 lira 18 kuruş zamlanan akaryakıt fiyatlarına 15 Haziran günü itibariyle 97 kuruş indirim yapılmıştı. 16 Haziran gece yarısı itibariyle uygulanan 1 lira 27 kuruşluk motorin artırımının akabinde yeni bir artırım daha geldi. Son motorin artırımının akabinde motorinin litre fiyatı 30 lirayı geçti. Evvelki gece yarısı itibariyle geçerli olmak üzere motorin fiyatlarına artırım yapıldı. 17 Haziran Cuma gününden geçerli olmak motorinde 80 kuruş artış, pompa satış fiyatlarına yansıdı. Motorinin litre fiyatı son artırımla birlikte İstanbul’da 30,00 TL’ye, Ankara’da 30,09 TL’ye, İzmir’de 30,09 TL’ye yükseldi.
